Nga « ngừng tham gia » hiệp ước New Start làm dấy lên đe dọa hạt nhân?

Đăng ngày: 22/02/2023

Thanh Hà

Hạ Viện Nga hôm nay 22/02/2023 thông qua quyết định của tổng thống Putin « ngừng tham gia » New Start, Hiệp Ước Cắt Giảm Vũ khí Chiến Lược Mới, liên quan đến tương quan sức mạnh vũ khí hạt nhân giữa Nga và Hoa Kỳ. 

Quyết định này ngay lập tức làm dấy lên lo ngại thế giới lao vào một cuộc chạy đua vũ khí hạt nhân. Một số nhà bình luận cho rằng « một lần nữa Matxcơva khai thác là bài vũ khí nguyên tử đe dọa thế giới » hay ít ra là điện Kremlin đang làm « suy yếu » cơ chế kiểm soát vũ khí nguyên tử. 

Trong bài diễn văn dài hôm qua trước Quốc Hội Lưỡng Viện và giới tướng lĩnh Nga, tổng thống Vladimir Putin thông báo « ngừng tham gia hiệp ước New Start ». Đây là văn bản cuối cùng ký kết hồi năm 2010 và được triển hạn năm 2021. Nga và Mỹ khi đó cùng cam kết giới hạn kho vũ khí chiến lược ở mức 1.550 đầu đạn hạt nhân, đôi bên không được vượt ngưỡng 800 giàn phóng tên lửa và máy bay ném bom chiến lược. Quan trọng hơn nữa, là mỗi năm, các bên được tiến hành 18 đợt thanh tra các hoạt động của đối phương. Vài ngày trước khi hết hiệu lực, New Start đã được triển hạn thêm 5 năm, tức là cho đến 2026. Đây là một trong những quyết định đầu tiên khi ông Joe Biden lên cầm quyền tháng Giêng 2021. 

Nhưng từ đó tới nay, quan hệ giữa Washington và Matxcơva liên tục xấu đi nhất là kể từ khi Nga khởi động chiến tranh Ukraina. Tháng 8/2022 Nga đã đơn phương đình chỉ các chương trình thanh tra của quan sát viên Mỹ. Cuối năm ngoái, vào giờ chót cũng Matxcơva hủy đàm phán tại Cairo, Ai Cập nhằm nối lại các hoạt động thanh tra của cả hai phía. Tháng trước Hoa Kỳ tố cáo Nga vi phạm thỏa thuận cắt giảm vũ khí chiến lược mới. Trong những điều kiện đó, giới quan sát đồng loạt cho rằng hiệp định New Start chưa bị khai tử nhưng đã trong tình trạng « hôn mê ». 

Trong bối cảnh đối đầu kịch liệt đó, tuyên bố của ông Putin đổ thêm dầu vào lửa. Chủ nhân điện Kremlin ra lệnh cho quân đội « sẵn sàng tiến hành các vụ thử nghiệm vũ khí hạt nhân » nếu như Mỹ liều lĩnh ra tay trước. 

Nhưng thực sự phải hiểu như thế nào về quyết định « ngừng tham gia » hiệp ước New Start của Nga ? Chuyên gia về an ninh và quốc phòng của Nga, Isabelle Facon, Quỹ Nghiên Cứu Chiến Lược của Pháp, nhấn mạnh : « ngừng tham gia » hiệp ước giới hạn vũ khí hạt nhân không có nghĩa là Nga rút lui khỏi hiệp ước này. Matxcơva dường như vẫn để ngỏ khả năng đối thoại « biết đâu tình hình khả quan hơn ». Cũng có thể là Vladimir Putin muốn « gia tăng áp lực » với Hoa Kỳ và phương Tây, đặc biệt là Anh và Pháp, hai quốc gia tại châu Âu có vũ khí nguyên tử. Phát biểu hôm qua tổng thống Nga nói rõ « ngừng tham gia » New Start để chờ xem « các nước trong khối NATO như Anh và Pháp muốn gì ». Liền sau đó thông cáo của bộ Ngoại Giao Nga lưu ý Matxcơva « tiếp tục tuân thủ giới hạn quy định trong thỏa thuận về tên lửa có gắn đầu đạn hạt nhân ». Chuyên gia Pháp, Isabelle Facon gắn liền hiệp ước New Start với xung đột Ukraina hiện nay. Bà không loại trừ khả năng qua lời lẽ cứng rắn này, Vladimir Putin đánh trúng vào tâm lý phương Tây muốn tránh « leo thang » và để cứu vãn thỏa thuận giải trừ hạt nhân nên Âu, Mỹ sẽ chẳng đặng đừng, chấp nhận đàn đàm phán « chấm dứt xung đột » 

Về phần nhà cựu ngoại giao Marc Finaud hiện là phó chủ tịch hiệp hội IDN đấu tranh cho việc giải trừ vũ khí nguyên tử, ông cũng cho rằng, Matxcơva muốn dùng New Start như một công cụ để gia tăng sức ép với NATO và Mỹ. Đây đồng thời là dịp để điện Kremlin lại khai thác lá bài hạt nhân đe dọa quốc tế. Nhất là từ đầu chiến tranh Ukraina tới nay Nga đã nhiều lần trực tiếp dọa dùng vũ khí chiến lược nếu cần. Như thể Nga có nhu cầu « thường xuyên nhắc nhở phương Tây rằng Matxcơva có vũ khí răn đe trong tay ». Theo nhà nghiên cứu Emmanuelle Maitre, Quỹ Nghiên Cứu Chiến Lược của Pháp, điều này « không nhất thiết là kho đạn hạt nhân của Nga sẽ tăng lên thêm » 

Dù vậy tuyên bố của ông Vladimir Putin hôm qua hàm ý nguy hiểm. Chuyên gia Mỹ Colin Clarke giám đốc viện nghiên cứu về an ninh Soufan Group được AFP trích dẫn giải thích : \”đây là thước đo cho thấy quan hệ giữa hai cường quốc hạt nhân Nga- Mỹ đang xuống cấp đến mức độ nào \” đồng thời làm dấy lên câu hỏi giải trừ vũ khí hạt nhân có còn là ưu tiên của thế giới nữa hay không. Sau cùng vào lúc hiệp ước giới hạn vũ khí chiến lược bị suy yếu thì đây là một tín hiệu có thể hiểu như nhằm khuyến khích một số quốc gia khác đứng đầu là Trung Quốc lao vào một cuộc chạy đua trang bị vũ khí hạt nhân, như James Acton thuộc trung tâm ngiên cứu Carnegie Endowment for International Peace ghi nhận. Bắc Kinh không bị ràng buộc về những hiệp ước chống phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt. Thế rồi gần đây, ngay cả Hàn Quốc cũng để ngỏ tham vọng trang bị vũ khí nguyên tử để đối phó với đe dọa càng lúc càng lớn xuất phát từ Bắc Triều Tiên. Iran thì đang tiến gần hơn đến mục tiêu này.